Rangi Matamua on Matariki

Rangi-Matamua-profile-photo
Dr Rangi Matamua (photo: Huia Publishers)

 

Ngā mihi o te tau hou Māori ki a koutou!

In this episode, Rangi Matamua talks with Tumamao Harawira about Matariki. The link to the original interview on Manako has now lapsed, but the audio of the original is attached. The original interview should be quite easy for intermediate learners to follow.

The original interview:

 

And my summary (just under three minutes):

 

I tēnei hōtaka, ka kōrero a Tūmamao ki a Rangi Mātāmua mō Matariki. E ai ki a Tūmamao, kua rongonui haere a Matariki i Aotearoa, ā, he kaha te whakaae a Rangi. Ki a ia, ko te kāhui whetū o Mataraki e whai wāhi ana ināianei i te tuakiritanga o ngā tāngata katoa o Aotearoa, ahakoa ko wai te iwi, ahakoa nō hea rātou. Mō tāna ake mahi hei whakatairanga i a Matariki, he nui te wā i huri haere ia i te motu, i te ao whānui hoki, e kōrero ana mō Matariki. E hia kē ana kauhau mō tēnei kaupapa, i Aotearoa, i Ahitereira, i whenua kē hoki.

 

I pātai hoki a Tūmamao mō te huringa a ētahi o Ngāi Māori ki te maramataka tawhito o te ao Māori. He kaha tā Rangi whakaae, engari, ki a ia, he maha hoki ngā tāngata o iwi kē e whai ana i ēnei momo mātauranga o neherā. E ai ki a Rangi, ko te raru kē, nā te whai i te maramataka i mahia whānuitia (te Mane, te Tūrei, te mea, te mea), kua pakaru ngā herenga ki te tāiao, ki ngā āhuatanga o te marama. Ka mihi a ia ki a rātou e manaaki ana i ngā momo mātauranga o neherā mō ngā whetū me te marama (ko Rereata Makiha tētahi). Otirā, e ai ki a Rangi, ko te mea matua – mēnā ka whai wāhi te tangata i ēnei momo mātauranga, me kaha ake te haere ki waho. Ehara i te mea me hī ika, me ngaki māra, engari me aro ki ngā rākau, ki ngā manu, ki te tāiao i ō rātou ake tāone, i ō rātou ake rohe.

 

Vocabulary

Kua rongonui haere                                      has become famous

He kaha te whakaae a Rangi                       Rangi strongly agreed

kāhui whetū                                                    star cluster, constellation

whai wāhi                                                        to be a part of, to take part in

tuakiritanga                                                     identity

whakatairanga                                                promote

mātauranga o neherā                                     old/ancient knowledge

Ko te mea matua                                              the main thing is

hī ika                                                                  go fishing

ngaki māra                                                       look after a garden

aro                                                                      pay attention to

 

 

Che Wilson (Māori Party president) on the ‘wellbeing’ budget

Che Wilson pic RNZ
Che Wilson (Photo: RNZ / Justine Murray)

In this interview, Tūmamao Harawira talks to Che Wilson, the new president of the Māori party, about the recent ‘wellbeing’ budget.

The original interview should be reasonably easy to follow, although Che (from Ngāti Rangi) does not pronounce the ‘h’, so (for example) ‘huri’ becomes ‘uri’.

If you find errors here, feel free to contact me and let me know!

Here is the original interview (broadcast on Manako, Radio Waatea,  on 2/6/19):

 

Here is my spoken summary:

 

I tēnei uiuinga ka kōrero tahi a Tūmamao Harawira rāua ko Che Wilson mō te tahua pūtea i puta mai ai i tērā wiki. Ko Che te perehitini hōu o te Tōrangapū Māori, o te Pāti Māori.

 

E ai ki a Che, me mihi ka tika ki te kāwanatanga mō ō rātou whakaaro mō te oranga o ngā tāngata o te motu, engari, kāore i te pai ētahi āhuatanga o tēnei tahua pūtea mō ngāi Māori.

 

Ki a ia, ko te tino raru, i tukuna pūtea ki ngā tari kāwanatanga kia whakapai ai i ngā raru o te ao Māori, kāore i tukua pūtea ki ngā rōpū Māori kia mahi ai i ēnei mahi. E ai ki ngā kaikōrero e rua, ko te whakaaro o te kāwanatanga, he pai ake te huna i te pūtea hei āwhina i te ao Māori i roto i te pūtea i tohaina ki Aotearoa whānui, kei amuamu ētahi mō te āwhina i te iwi Māori.

 

Ko tētahi atu raru, ahakoa i tukua moni mō ētahi mea, kāore i te nui tēnā kia tino pai ai ngā raru – hei tauira, ki a Che, āhua iti te moni mō ngā papakāinga – torutoru noa iho ngā whare hōu e taea te hanga, nā te iti o te pūtea i tukua. E ai ki a Che, ko te tirohanga whānui, he tino nui ngā raru i Aotearoa – hei tauira noa iho, he nui te hunga kore kāinga – otirā, he iti noa iho te rongoā i tukua e te kāwana kia pai ai ēnei raru tino nui.

Vocabulary

tahua pūtea                budget

pūtea                            funding, money

perehitini                    president

oranga                          wellbeing

tari kāwanatanga       government departments

raru                               problem(s)

huna                              hide

he nui tēnā                   to be enough

toha(ina)                       distribute,

te tirohanga whānui  the wide view, the big picture