Roihana Nuri on Jacinda Ardern’s first appearance on ‘Q and A’ for 2019

Jacinda composed pic BBC
Jacinda Ardern (BBC photo)

Kia ora anō

Here is the original broadcast, with Eruera Morgan and Roihana Nuri, on Manako:

 

And here is my 3 minute summary:

 

And a transcript…

I tēnei pūrongo, ka hoki mai anō a Roihana Nuri, ki te kōrero mō te hōtaka ‘Q and A’ (ko te pātai me te whakautu te tikanga o ‘Q and A’). Ko tēnei te uiuinga tuatahi o te tau, ā, ko Jacinda Ardern te manuhiri i tēnei wā. Ko Roihana te kaiwhakaputa (producer) o Q and A, otirā ko Corin Dann te kaiuiui, nāna i tuku pātai ki a Jacinda Ardern.

 

I pātai a Eruera mō te uiuinga, ā, e ai ki a Roihana, he pai te kōrero a Jacinda mō ngā āhuatanga o te wā, mō ngā kaupapa a te kāwanatanga. Ki tā Roihana, kāore a Jacinda Ardern i te tino kaha ki te whakapae ko ia kē te tino rangatira o te kāwanatanga. Ko Winitana Pita te minita mō ngā take tāwāhi, ā, ka āhua āwangawanga ētahi ki tana kaha ki te whai i ōna ake whakaaro hei minita tuarua o te kāwana. Ko te tino kaupapa here pea mō tana mahi, ko te whanaungatanga o Haina me Aotearoa, otirā, e ai ki a Jacinda, he pai tonu ngā herenga o ngā whenua e rua, ahakoa ngā āwangawanga o ētahi ka kino haere  ngā herenga me te whanaungatanga.

 

I pātai a Eruera mō ētahi take e toru – mō te hauora, mō te mātauranga, ā, mō te āwhina i ngā tāngata e rapu mahi ana – nō te mea, ko te tūmanako o te iwi whānui, he pai tēnei kāwana hei tautoko “i te pani me te rawakore”. Ko tana pātai ki a Roihana, kua tutuki kāore rānei i te kāwana ngā mea i oati ai rātou i te tīmatanga. Otirā, e ai ki a Roihana, i horo tutuki ētahi mea, e tārewa tonu ana ētahi atu, ā, e ngokingoki ana  ētahi atu- he pōturi te anga whakamua o ētahi atu āhuatanga, ahakoa ngā whakaaro pai o te kāwana.

 

Vocabulary

pūrongo broadcast
uiuinga interview
whakapae declare, assert
‘te pani me te rawakore’ ‘The widow and the poor’ – Biblical metaphor for the needy in society
i oati ai rātou which they promised
kua tutuki to be achieved (stative verb)
horo quick
e tārewa ana still on hold
e ngokingoki ana creeping ahead
anga whakamua to move ahead
ngā take tāwāhi foreign affairs

Leading up to Waitangi Day, the Government announces new funding to develop Māori land

Māori land development fund
Jacinda Ardern and ministers (seen here at Waitangi last year  – Photo: NZ Herald)

Kia ora anō! In this episode of Manako, Tūmamao Harawira talks to Maiki Sherman about the lead-up to Waitangi Day. My summary covers just the first part. Maiki may be easier to follow than some other speakers, so try listening to the original first.

Here’s my summary (it’s only 2 minutes):

I tēnei pūrongo, ka kōrero a Tūmamamo ki tētahi kairīpoata Māori, a Maiki Sherman, e pā ana ki ngā take o ngā rā i mua i te rā o Waitangi. Kei te Tai Tokerau a Maiki. E ai ki a ia, e muia ana tērā rohe e te kāwanatanga, ā, tokomaha ngā minita o te kāwanatanga i tae atu rā ki Te Tai Tokerau hei whakanui i te rā o Waitangi, ki te kōrero hoki ki ngā iwi i reira mō ngā mahi pai o te kāwanatanga mō te iwi Māori. Ko te kaupapa tino nui, i whakapuakina e te kawana tētahi pūtea hou hei whakawhanake i ngā whenua Māori. He mea whaitake tēnei mō te ao Māori, nā te mea, he uaua te whiwhi moni i ngā pēke nui (ko BNZ, te mea, te mea) nā te maha o ngā tāngata e whai pānga ki te whenua. He nui kē te pūtea i whakapuakitia – kotahi rau miriona tāra. Me whai mahere pai ngā whānau, ngā rōpū rānei e tono ana mō te moni, otirā, mā te wā pea, ka whai hua tēnei pūtea hou.

pūrongo – report

kairīpoata – reporter

e muia ana tērā rohe e te kāwanatanga – literally, swarming with, but means that there are lots of people from the government there

kāwana, kāwanatanga – government

whakapuaki (-na, -tia) – announce

whakawhanake – develop

whaitake – relevant, important for

e whai pānga ki te whenua – have links to the land

Me whai mahere pai – they need to have a good plan

tono – apply for

whai hua – bear fruit, have a good outcome

 

 

 

 

Paraone Gloyne on ‘Te Mitatini’ – his plan to strengthen use of te reo Māori at Te Matatini

Paraone image
Paraone Gloyne

Kia ora anō – this is the third of an ongoing series of simplified summaries of reo Māori broadcasts, taken from the programme Manako on Radio Waatea. More details here about Te Matatini. Try listening to the original

Here’s the original broadcast, from Manako on Radio Waatea (31.01.19):

And here’s my summary, in te reo Māori:

 

Kei te mōhio pea koutou, ko Te Matatini te taurima e whakanui ana i ngā toi Māori, ā, ko te mea nui i reira, ko te kapa haka. Ka tū tēnei taurima ia rua tau, ā, i tēnei tau ki Te Whanganui a Tara. He tino whakataetae tēnei, ā ka kitea i reira ngā tino taumata ikeike o te kapa haka.

I tēnei hōtaka ka kōrero a Paraone Gloyne mō ōna whakaaro mō Te Matatini. Kua tino mōhiotia a Paraone Gloyne mō tana whakatairanga i te Mahuru Māori, me tana ū ki te reo Māori i ngā wā katoa o tērā marama, o Mahuru, o Hepetema.

Ko tō Paraone tino wawata, kia tino Māori ai tēnei taurima, nō reira, ki ōna whakaaro, me reo Māori, reorua rānei ngā āhuatanga katoa o Te Matatini, ahakoa ngā wāhi hoko kai, he aha, he aha. Ki a ia, he ngāwari te tū ki te atamira, e reo Māori ana mō ngā meneti rua tekau, otirā, mēnā ka tino Māori ai te tuakiri o ngā kaiwhakataetae  i ngā wā katoa, ko te reo Māori tētahi tino āhuatanga o te tuakiri Māori. Ki a ia, mēnā mā te kōrerotia o te reo ka ora ai te reo, me whakatairanga te reo Māori i tēnei hui taurima.

Otirā, ko tetahi āhuatanga nui, me tautoko ngā tangata iti te reo ki te korero. Nō reira, kua whakaritea ētahi rauemi āwhina, ā, ka haere atu ki reira ētahi tangata kaha ki korero, hei akiaki, hei āwhina hoki i te hunga kore reo Māori, iti rānei te reo Māori. Ko tana ingoa mō tēnei whakaaro, ko Te Mitatini. Ko te ingoa Te Matatini, ko ‘many faces’, ā, ko Te Mitatini, kia tino rangona te mita o te reo i te taurima nei.

Vocabulary

toi Māori – Māori arts

taurima -festival (sometimes hui taurima, or hui ahurei)

taumata ikeike – highest level

whakataetae – competition

whakatairanga – promotion

tana ū ki te reo Māori – his keeping to te reo Māori

wawata – hope, desire

atamira – stage, platform

tuakiri Māori – Māori identity

rauemi āwhina – resources to help

mita – pronunciation, dialect (here used as a play on words in ‘Mitatini’)